Druhny i druhowie,
Czas na nasze 13 spotkanie. W poprzednim artykule omawialiśmy nadciśnienie tętnicze jako jedną z chorób cywilizacyjnych - teraz przyszło nam się zmierzyć z cukrzycą
Cukrzyca również jest chorobą cywilizacyjną. Zmaga się z nią ok. 8-9 % ludności. W samej Polsce choruje na nią ok. 3,2 miliony ludzi. Liczba ta ma niestety tendencję wzrostową. Cukrzyca należy do chorób metabolicznych. Jeśli rozpoznano u Was cukrzycę typu 2, musisz wiedzieć, że masz zwiększone stężenie glukozy (cukru) we krwi, które nie zmniejszy się, jeśli nie poddacie się właściwemu leczeniu. Pamiętajcie, że cukrzyca to przewlekła choroba spowodowana niedoborem lub nieprawidłowym działaniem insuliny. Przypomnijmy, że insulina to hormon umożliwiający wykorzystanie glukozy – głównie do produkcji energii.
Najistotniejszym czynnikiem ryzyka, w przypadku cukrzycy, jest otyłość, zwłaszcza brzuszna. Spowodowana jest ona wieloletnim i niewłaściwym żywieniem oraz zbyt małą aktywnością ruchową. W takich sytuacjach organizm stale otrzymuje więcej energii niż jest w stanie zużyć. Jej nadmiar zaś gromadzi się jako tkanka tłuszczowa. W tym przypadku ryzyko wystąpienia cukrzycy wzrasta w miarę zwiększania się wskaźnika masy ciała (body mass index – BMI) oraz stosunku obwodu talii i bioder. Jeśli w organizmie jest za dużo tkanki tłuszczowej, to tłuszcz odkłada się nie tylko pod skórą, ale również w brzuchu (między jelitami) i wątrobie co doprowadza do jej stłuszczenia. Co dalej? Nadmiar tłuszczu utrudnia działanie insuliny, organizm się na nią uodparnia, dochodzi do insulinooporności i stopniowo pogarsza się przemiana związków odżywczych w wielu tkankach i narządach. Ciało jest na tak zwanym „ciągłym głodzie”. Potrzebuje coraz więcej insuliny, by dostarczyć komórkom odpowiednią ilość glukozy, która jest podstawowym źródłem energii. Trzustka nadal wydziela jej sporo, ale ta insulina ma słabsze działanie.
Warto zwrócić uwagę, że cukrzyca może się rozwijać niepostrzeżenie, nie powodując przy tym wyraźnych objawów. Zanim da o sobie znać może minąć nawet 5–10 lat. W tym czasie nadmiar glukozy stopniowo prowadzi do uszkodzenia ważnych dla życia narządów. Z powodu oporności na insulinę część glukozy nie może dostać się do wnętrza komórek, a przecież tak jak pisałem, jest ona dla nich ważnym źródłem energii. Nadmierna ilość glukozy „zalega” w tej sytuacji we krwi i gdyby w tym momencie wykonano badania, to rozpoznanie cukrzycy byłoby pewne. Na tym etapie cukrzycę najczęściej rozpoznaje się przypadkowo, np. podczas badań przed planowaną operacją albo w trakcie corocznej kontroli. Gdy tak się nie stanie, nierozpoznana cukrzyca nadal się rozwija i choć trzustka wciąż produkuje sporo insuliny, to we krwi jest już tak dużo glukozy, że jej część wydalana jest z moczem – pojawia się tzw. cukromocz. Wtedy zawartość glukozy w moczu potwierdza się specjalnym testem paskowym. Warto dodać, że z moczem wydalana jest zarówno glukoza, jak i duża ilość wody, zwiększa się więc pragnienie chorego, co zazwyczaj jest już podstawą do zgłoszenia się do lekarza. U niektórych osób widoczne jest także zmniejszenie masy ciała. Jeśli na tym etapie cukrzyca w dalszym ciągu nie będzie leczona, może dojść do rozwoju ostrych powikłań, zagrażających życiu. Jak upewnić się, że mamy cukrzycę? Jeśli występują objawy choroby( osłabienie, senność, zaburzenie koncentracji , nadmierne pragnienie ), to do jej rozpoznania może wystarczyć jedno oznaczenie stężenia glukozy we krwi. Natomiast gdy objawy jeszcze nie są widoczne, przeprowadza się test doustnego obciążenia glukozą, podczas którego dwukrotnie pobiera się krew w celu oznaczenia stężenia glukozy: na czczo i 2 godziny po wypiciu słodkiego roztworu zawierającego 75 g glukozy. Jeżeli stężenie glukozy we krwi pobranej na czczo wskazuje na cukrzycę t.j powyżej 7 mmol/l (126 mg%), to nie ma już konieczności przeprowadzania testu z piciem słodkiego roztworu. Niemniej należy pamiętać, że test rozpoznania glukozy należy powtórzyć kolejnym badaniem stężenia glukozy we krwi pobranej na czczo – najlepiej kolejnego dnia.
Jak należy rozpoznawać cukrzycę
- glikemii przygodnej ⩾ 200 mg proc. (11.1 mmol/l), przy występowaniu objawów klinicznych hiperglikemii,
- glikemii na czczo ⩾126 mg proc. (7 mmol/l), stwierdzonej w dwóch pomiarach, w dwa różne dni,
- glikemii w 2 godzinie testu OGTT ⩾200 mg proc. (11.1 mmol/l), stężenia hemoglobiny glikowanej HbA1c ⩾6.5 proc. (48 mmol/mol).
Glikemia na czczo 100-125 mg proc. (5.5-6.9 mmol/l) jest wskazaniem do wykonania testu tolerancji glukozy (OGTT) tj obciążenia glukozą. Przed przeprowadzeniem testu nie należy zmieniać diety w ciągu co najmniej 72 godzin, a w szczególności nie ograniczać spożycia węglowodanów.
Oznaczenie stężenia glukozy (w osoczu krwi żylnej, nie włośniczkowej!) następuje w 2 godziny po spożyciu 75 g glukozy rozpuszczonej w 250 ml wody. A wyniki – normy to:
- < 140 mg proc. (7.7 mmol/l) – wartość prawidłowa,
- 140-199mg proc. (7.7-11 mmol/l) – nietolerancja glukozy (stan przedcukrzycowy),
- ⩾200 mg proc. (11.1 mmol/l) – cukrzyca.
Nadmiar glukozy we krwi powoduje powolne uszkodzenie wielu naczyń krwionośnych, co z czasem staje się przyczyną pogorszenia ostrości wzroku, chorób nerek, a przede wszystkim – zwiększenia ryzyka poważnych chorób serca. Dlatego właśnie – mimo że czujesz się dobrze – powinieneś/powinnaś się leczyć i dążyć do utrzymania stężenia glukozy we krwi w zakresie wartości ustalonych wspólnie z lekarzem, które jedynie w niewielkim stopniu mogą odbiegać od stężeń glukozy stwierdzanych we krwi u osób bez cukrzycy.
Początkowo cukrzycę typu 2 leczy się tabletkami, ale każdy, kto interesuje się swoim zdrowiem zrozumie, że kluczem do sukcesu w leczeniu są:
- odpowiednia dieta sprzyjająca stopniowemu zmniejszaniu masy ciała
- ruch, który poprawia wrażliwość komórek na insulinę.
Z wielu możliwych leków w postaci tabletek, stosowanych w leczeniu cukrzycy typu 2, na początku najczęściej wybiera się metforminę, która poprawia wrażliwość komórek na insulinę i nie powoduje niedocukrzeń. Jeśli to nie wystarcza, dołącza się drugi lek, a później – jeśli leczenie dwoma lekami przestaje być skuteczne – niekiedy jeszcze trzeci lek albo insulinę, podawaną we wstrzyknięciach podskórnych. Obecnie mamy nowe generacje leków p- cukrzycowych, jak i leki łączone, które skutecznie regulują poziomy glikemii przy współpracy z pacjentem
Przebieg choroby zależy od tego, czy i o ile choremu udało się schudnąć, a także od czynników dziedzicznych. Warunkują one, w jakim stopniu i na jak długo komórki trzustki produkujące insulinę są zdolne do wydzielania tego hormonu w zwiększonych ilościach. Zwykle, nawet jeśli udało się poprawić wrażliwość na insulinę, komórki trzustki produkujące insulinę wyczerpują się nadmierną pracą i po wielu latach trwania choroby nie mogą już wyprodukować tego hormonu w ilości potrzebnej organizmowi. Wówczas zachodzi potrzeba podawania insuliny (początkowo zwykle raz dziennie). Jej działanie utrzymuje się przez wiele godzin i wspomaga leczenie tabletkami. Z czasem, jeśli takie leczenie jest nie wystarczające pod kontrola diabetologa modyfikuje się podaż insuliny. Chory na cukrzycę powinien posiadać urządzenie (glukometr) do oznaczania stężenia glukozy w kropli krwi z palca, co zwiększa poczucie bezpieczeństwa.
A co z niedocukrzeniem
Wadą leczenia cukrzycy jest ryzyko nadmiernego zmniejszenia stężenia glukozy we krwi, zwane niedocukrzeniem lub hipoglikemią, któremu towarzyszą nieprzyjemne objawy (wzmożone pocenie, uczucie niepokoju i głodu, drżenie). W razie hipoglikemii spożyj dodatkową porcję węglowodanów (np. początkowo słodki napój, a następnie pieczywo) i, jeśli to możliwe, kontroluj stężenie glukozy we krwi glukometrem.
Hipoglikemia czyli niedocukrzenie jest najczęściej spowodowana błędem leczenia, np. zbyt dużą dawką leku lub pominięciem posiłku pomimo przyjęcia leku zwiększającego stężenie insuliny we krwi. Ważne jest, żeby unikać takich błędów. Poinformuj bliskich o swojej chorobie i o tym, jak mogą Ci pomóc w razie silnej hipoglikemii.
Nie ma wytycznych dotyczących diety w hipoglikemii reaktywnej. Można jednak przyjąć, że powinna ona opierać się na posiłkach o niskim indeksie i ładunku glikemicznym. Dieta taka zawiera:
- chude mięso, ryby
- jaja,
- chudy nabiał,
- rośliny strączkowe,
- tłuszcze bogate w kwasy omega-3 (oleje roślinne, orzechy, nasiona, pestki).
Polecane metody obróbki termicznej to gotowanie, gotowanie na parze, duszenie, pieczenie. Posiłki należy spożywać regularnie, ok. 4–5 razy dziennie. Należy unikać długich okresów głodzenia. Korzystna będzie rezygnacja ze słodyczy (w tym wyrobów cukierniczych), słodkich napojów (także mlecznych) oraz alkoholu (ryzyko niedocukrzenia zwiększa się przy spożyciu alkoholu bez przekąski).
Obecnie leki nowej generacji doustne są mniej obarczone ryzykiem hipoglikemii.. Związane jest to szczególnie z dietą cukrzycową stosując produkty o niskim indeksie glikemicznym – tabela poniżej. A u osób z nadwagą dieta redukcyjna. Dodatkowo odpowiednia dawka aktywności fizyczne pozwoli na dobrą normalizacje glikemii i długie życie.
Źródło rynek zdrowia pl., cukrzyc typu 2 dr. Ewa Płaczkiewicz – Jankowska Medycyna Praktyczna, Podręcznik Medycyna Praktyczna Servier poradnik dietetyczny
Opracował: Lekarz Stowarzyszenia hm Bogdan Dudkowski
