Witam druhny i druhowie.
Czas na kolejną pogadankę
Rozpoczynać się będzie okres letni, okres wzmożonych wyjazdów w różne zakątki naszego kraju i nie tyko. Będziemy oczywiście aktywni. W trakcie spacerów nie lekceważmy kleszczy, których wysyp w tym roku jest wielki. Kilka treści o tych żyjątkach i o tym co mogą spowodować i jak się przed tymi niekorzystnymi spotkaniami bronić.
Występują one w trzech stadiach rozwoju larwa ok 1 mm, nimfa ok 1,5 mm i osobnik dorosły – 5 mm. Gram-ujemne krętki z rodzaju Borrelia przenoszone przez kleszcze; w Europie najczęściej to B. garinii, B. afzelii, rzadziej B. burgdorferi. Krętki po przedostaniu się do skóry rozprzestrzeniają się w okolicy i wywołują wczesną zmianę skórną (rumień wędrujący). A w ciągu kilku dni lub tygodni przedostają się z krwią i chłonką do wielu narządów. Krętki dostają się do skóry żywiciela wraz ze śliną żerującego kleszcza. Ryzyko zakażenia zwiększa się wraz z czasem żerowania. Krętki przedostają się następnie z krwią i chłonką do wielu narządów. Warunkiem zakażenia jest obecność chorobotwórczych drobnoustrojów w organizmie kleszcza.
Szacuje się, że krętkami z rodzaju Borrelia zakażonych jest kilkanaście procent kleszczy. W Polsce największe ryzyko jest w rejonach północno-wschodnich (podlaskie, warmińsko-mazurskie), ponadprzeciętne także w Małopolsce, na Śląsku, Podkarpaciu i Lubelszczyźnie. Długi kontakt kleszcza ze skórą (>48 h), drażnienie kleszcza (np. wyciskanie, smarowanie benzyną lub tłuszczem, przypalanie) sprzyja dostaniu się krętka do organizmu. Rumień wędrujący ujawnia się zwykle po 3–30 dniach od ukłucia przez kleszcza, ale okres wylęgania może trwać do 3 mies. Zakażenie nie przenosi się pomiędzy ludźmi.
W 2022 r. w Polsce zarejestrowano więcej zachorowań na boreliozę niż rok wcześniej – ogółem 17,4 tys. ale już w roku 2023 aż – 25 244 przypadki.
Jak się zabezpieczać, aby uniknąć zachorowania
- Szczelne osłonięcie skóry podczas pobytu na terenach łąkowo-leśnych – długie rękawy, długie spodnie, wysokie skarpety naciągnięte na nogawki, czapka z daszkiem lub kapelusz, ubranie w jasnym kolorze (łatwiej zauważyć kleszcze), buty z wyższą cholewką.
- Repelenty – środki odstraszające kleszcze. Zwłaszcza środki zawierające DEET lub ikarydynę lub permetrynę. Unikamy kontaktu z twarzą. Po przyjściu do domu zmywamy wodą.
- Dokładna kontrola całej skóry po każdym powrocie z terenów łąkowo-leśnych (zwłaszcza pachwiny, pachy, za małżowinami usznymi, fałdy skórne, czyli miejsca, gdzie temperatura ciała jest nieco wyższa).
- Jak najwcześniejsze mechaniczne usunięcie kleszcza – np. wąskimi szczypczykami lub innym narzędziem przeznaczonym do usunięcia kleszcza. Jeżeli w skórze pozostanie część głowowa kleszcza (nie zwiększa ryzyka zakażenia) → sama dezynfekcja. Kleszcza nie należy wykręcać, wydrapywać, wyciskać, przypalać, smarować tłustymi substancjami, alkoholem lub benzyną, gdyż zwiększa to ilość wymiocin i śliny kleszcza wydalanych do krwi, a także zwiększa ryzyko zakażenia. Ranę przemyj środkiem odkażającym, ręce umyj wodą z mydłem. Po usunięciu kleszcza zaleca się obserwację miejsca ukłucia przez 30 dni pod kątem wystąpienia rumienia wędrującego. Badanie kleszcza pod kątem obecności krętków jest bezcelowe, gdyż ich wykrycie nie oznacza zakażenia człowieka, a wynik ujemny nie wyklucza infekcji.
- Ochrona zwierząt domowych (psy, koty) mogących zawlec kleszcze do mieszkania – repelenty dla zwierząt, kontrola skóry zwierzęcia i mechaniczne usuwanie kleszczy.
Borelioza zazwyczaj występuje w stadiach (fazach), które cechują różne objawy kliniczne:
stadium wczesne ograniczone - borelioza we wczesnej miejscowej fazie najczęściej objawia się zmianą pierwotną, czyli rumieniem wędrującym, rzadko - pojedynczym guzkiem, ziarniniakiem limfocytowym skóry. Limfocytoma boreliozowa (ziarniniak limfocytowy skóry) to niebolesny, sinoczerwony, twardy naciek w postaci guzka, który najczęściej jest umiejscowiony na płatku ucha lub brodawce sutkowej, rzadziej na mosznie. Nieleczony może się utrzymywać do kilku lat.
stadium wczesne rozsiane (narządowe) W ciągu kilku tygodni od zakażenia boreliozą może dojść do wczesnego rozsiewu krętków za pośrednictwem krwi i naczyń chłonnych do różnych narządów. Jegotypowe objawy to:
- liczne pierścieniowate wtórne rumienie wędrujące (zwykle mniejsze od pierwotnego)
- gorączka
- osłabienie
- bóle mięśniowe
- bóle głowy.
W obrazie klinicznym mogą dominować:
- objawy ze strony serca – zazwyczaj ujawniają się jako ostre zaburzenia rytmu. Objawy ze strony mięśnia sercowego są rzadkie i wycofują się samoistnie w ciągu kilku tygodni, a ich ustąpienie przyspiesza antybiotykoterapia.
- objawy ze strony stawów – zapalenie najczęściej jednego, czasem kilku dużych stawów (kolanowego, skokowego, łokciowego), nawracające zaostrzenia z czasem coraz rzadsze, krótsze i łagodniejsze,
A jak zdiagnozować: i kilka słów na ten temat
Diagnostyka serologiczna, dwuetapowa:
- swoiste IgM w surowicy (metoda ELISA)
- wynik dodatni lub wątpliwy potwierdź metodą western blot. Dodatni wynik badania serologicznego bez objawów klinicznych typowych dla boreliozy z Lyme nie ma znaczenia diagnostycznego. Swoiste IgM pojawiają się we krwi po 3–4 tyg. od zakażenia (szczyt: 6–8 tyg.) i zanikają w ciągu 4–6 mies.
- Antybiotykoterapia: wybór antybiotyku i czas jego stosowania zależy od postaci choroby. I o tym decyduje lekarz. Nie stosuj antybiotykoterapii, jeśli nie ma objawów klinicznych, nawet gdy wykazano obecność swoistych przeciwciał. Wielomiesięczna antybiotykoterapia nie przynosi korzyści medycznych i nie poprawia jakości życia pacjentów.
Ryzyko zachorowania na boreliozę po pojedynczym ukłuciu przez kleszcze jest małe i wynosi od <1% do 2,6%. Największe ryzyko wynosi 14,4% i dotyczy ukłucia przez kleszcza zakażonego, który był w skórze przez ponad 24 godziny.
Tak więc czas na bezpieczne wędrówki. Z uwagi na zmiany klimatyczne kleszczy będzie coraz więcej i należy umieć z nimi żyć – stosując profilaktykę
Do następnego spotkania
CZUWAJ!
Opracował: Hm. Bogdan Dudkowski lekarz Stowarzyszenia
Materiał opracowany na podstawie artykułów z Medycyny Praktycznej a ryciny z art. w artykule z Lasów Państwowych.
